تعریف تحلیل محتوا
روشی است که بتوان بر اساس آن خصوصیات زبانی یک متن گفته یا نوشته شده را به طور واقع بینانه یا عینی و به طور سیستماتیک شناخت و از آنها نیز درباره مسائل غیرزبانی یعنی درباره خصوصیات فردی و اجتماعی گوینده یا نویسنده و نظرات و گرایش های وی استنتاج هایی نمود .
- تحلیل محتوا تحلیل علمی پیامهای ارتباطی است و این روش کاملا علمی است و با وجود جامع بودن، از نظر ماهیت نیازمند تحلیلی دقیق و منتظم است.
- تحلیل محتوا مرحله ای از جمع آوری اطلاعات است که در آن محتوای ارتباطات از طریق بکارگیری عینی و منتظم قواعد مقوله بندی، به اطلاعاتی که می‌توانند خلاصه و باهم مقایسه شوند، تغییر شکل می‌یابد.
- تحلیل محتوا یک شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی ؛ منظم ؛ کمی و آشکار پیامهای ارتباطی بکار می رود
بی رابطه با زمان و مکان در مورد محتواها و منابع که در زمانهای گذشته یا در فرهنگ های دیگر تولید شده اندبه کار گرفته می شود و از آن طریق می توان اطلاعات پر ارزشی حتی درباره ی جوامع و فرهنگ های دیگر که مطالعه ی مستقیم آنها دیگر میسر نیست به دست آورد.
شرط عینیت: عینیت در برابر ذهنیت هرمرحله از فرآیند پژوهش ، باید براساس قواعد، احکام و روشهای مشخص انجام گیرد.
*یکی از معیارهای عینیت این است که آیا تحلیل گران دیگر، با تبعیت از روشهای یکسان و اطلاعات مشابه به نتایج مشابهی می‌رسند؟
شرط انتظام یا منظم بودن : زمانی تحقق می‌یابد که دایره شمول و طرد محتوا یا مقوله‌ها طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص شودو روش کار در همه بخشها به صورت یکسان و منظم صورت پذیرد .
شرط عمومیت: زمانی معنا می‌یابد که یافته‌ها با هم ارتباط نظری داشته باشند و اطلاعات توصیفی صرف درباره محتوا بدون ارتباط با دیگر ویژگی‌های اسناد یا خصوصیات فرستنده و گیرنده پیام ، ارزش چندانی ندارد.
آیا روش تحلیل محتوا باید بصورت کمی انجام شود یا کیفی؟
منظور از کمیت ثبت مقادیر عددی است با وجود مزایای روشهای کمی از جمله: دقیق‌تربودن توصیف های عددی و فراهم کردن مجموعه پرتوانی از ابزار توسط روشهای آماری جهت دقت بخشیدن وتلخیص یافته‌ها ، اما اغلب با روشهای غیر کمی می‌توان به نتایج معنا دارتری رسید.
توصیه می‌شود تحلیل گر محتوا از روشهای کمی و کیفی برای تکمیل یکدیگر توامان استفاده کند.
آیا این روش باید محدود به محتوای آشکار (معنای سطحی متن) باشد یا می‌توان آن را برای تحلیل لایه‌های عمیق تر معانی محصور در اسناد بکار برد؟
توصیه می‌شود برای تفسیر جملات و فهم معانی مستتر در متن هر دو مقوله توامان در نظر گرفته شود اما پژوهشگر دقت کند استنباطهای شخصی خود را کنار بگذارد و بر اساس تعاریف عملیاتی علمی و دقیق یافته ها نظر دهد .
مراحل تحلیل محتوا 1: بیان مسئله 2: تعیین اهمیت و ضرورت 3: هدف 4: سوال و فرضیه 5: انتخاب واحد تحقیق 6:تعیین مقوله و زیر مقوله 7: تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری نهایی 8: کنترل صحت کد گزاران 9: کد کذاری و جمع آوری داده ها 10: تعیین جامعه و نمونه آماری 11: تعیین مفاهیم در مقوله ها و زیر مقوله ها
انتخاب واحد و زمینه تحقیق
انتخاب ”واحد تحقیق ” یکی از مهمتیرین بخشهای تحلیل محتواست که انتخاب آن به هدف و مسئله تحقیق بستگی دارد .
واحد تحقیق از واژه ؛ جمله ؛ مضمون ؛ پاراگراف ؛ متن و ...می باشد.
در بعضی از مواقع واحد تحقیق به تنهایی نمی تواند محقق را در پاسخ تحقیق هدایت کند لذا محقق واحد زمینه را انتخاب می کند واحد زمینه بزرگتر از واحد تحقیق است و در حقیقت واحد تحقیق در واحد زمینه می نشیند . مثل جمله که واحد زمینه واژه است
. مقوله ها
در تحلیل محتوا مقوله ها ؛ متغیرهای تحقیق هستند که تعیین آنها مستقیما به سوالات تحقیق بر می گردد . در تعیین مقوله ها چهار مورد زیر را باید در نظر گرفت :
- مقوله ها در راستای هدف و مسئله تحقیق باشد .
- طبقه بندی زیرمقوله ها باید جامع و مانع باشد .
- زیر مقوله ها نسبت به یکد یگر جنبه انحصاری داشته باشند .
- تعداد زیر مقوله ها معقول باشد به نحوی که محقق بتواند آنها را هدایت کند . ( حداکثر 20
دانش و معرفت (Knowledge)
عبارت است از مجموعه دانستنی‌هایی که بشر برای زندگی خود از آنها بهره می‌گیرد.
در زمانهای قدیم دانش بشر محدود بود و گاهی حتی یک نفر می‌توانست بیشتر دانش ها را در ذهن خود جای دهد. اما به تدریج با رشد معلومات، دانستنیهای بشر طبقه بندی شدند و حوزه‌های مختلف و تخصصی دانش شکل گرفت.از لحاظ لغوی باید بین دانش وعلم تفاوت قائل شدمی‌توان گفت که دانش مجموعهٔ جامع‌تر و کلّی‌تری نسبت به علم است .علم می‌تواند به نحوی زیر مجموعهٔ دانش به عنوان تمامی آگاهی‌های انسانی تلقی شوددر یک نگاه کلّی می‌توان گونه‌ها و حوزه‌های دانش بشری را به سه حوزهٔ کلان
عقل سلیم
مجموعه ای از مفاهیم و الگوهای تصوری است که برای کاربردهای عملی انسان رضایت بخش است .
عقل سلیم برای اندیشه خلاق راهنمای بدی است .برای اینکه تنها مدرک عقل سلیم برای قضاوت این است که آیا افکار نو با افکار قبلی وفق دارد یا خیر
تقاوتهای عقل سلیم با علم :
1- کاربردهای مفاهیم تصوری و ترکیبهای فرضی ( بیماری نوعی عذاب الهی محسوب شود .)
2- نحوه آزمایش فرضیه و نظریه ( عقل سلیم از روش انتخابی استفاده می کند که موافق فرضیه است )
3- ماهیت کنترل ( کنترل در تحقیق: رد سیستماتیک تمام متغیرهایی است که علل ممکن یک معلول است.)
4- توجه به روابط بین پدیده ها( در عقل سلیم بی پایه و غیرسیستماتیک و کنترل نشده به محض مشاهده تقارن بین دو پدیده با روابط علت و معلولی آن دو پدیده را بهم ربط می دهد .)
5- تفسیر و تعبیر از پدیده ها ( در عقل سلیم این مسئله فوق طبیعی و در علم آشکار ؛ قابل مشاهده و آزمایش است )
معنوی لغوی تحقیق
طرح تحقیق بعنوان پروسه خط راهنمای گام به گام برای برنامه ریزی و دادن ساختار به تحقیق با هدف نهایی افزایش اعتبار تحقیق می باشد.
طرح تحقیق: مجموعه قواعد و مقرراتی که تحقیق بر اساس آن انجام می گیرد در حقیقت راهنمای محقق در طول تحقیق است.
شرایط تعیین هدف
باید از بطن بیان مساله خارج شده باشند. Specific
باید قابل سنجش واندازه گیری باشند. Measurable
باید قابل دسترس باشند. Achievable
باید واقع بینانه باشند. Realistic
سوال و فرضیه
- سوال در تحقیق شروع کار است وقتی تحقیق برای اولین بار انجام می شود و یا محقق می خواهد نکات جدیدی به تحقیقات گذشته اضافه کند و قصد آزمایش مجدد را ندارد سوال مطرح می شود
فرضیه : یک حدس علمی است که محقق بر اساس مطالعات و یا مشاهدات خود به آن دست می زند
فرضیه صفر : هر گونه ارتباط بین متغیرها رد می شود
فرضیه جهت دار : پیش بینی و جهت گیری محقق را نشان می دهد.
دو دامنه یا بی جهت: اختلاف را بدون درنظر گرفتن جهت بیان می کند( بین متغییر ها ارتباط وجود دارد )
یک دامنه یا جهت دار : جهت گیری محقق را در نوع تفاوت بیان می کند( نوع جهت ارتباط تعیین می شود.)
تعریف مفهوم و متغیر
Concept) ) مفهوم : تصوری است که از چیزی در ذهن انسانها نقش می بند این چیز می تواند ملموس یا ناملموس باشد .
(construct) سازه : یک مفهوم است که با ترکیبی منظم از چند مفهوم آگاهانه و جهت رسیدن به اهداف علمی و معینی ساخته و یا پذیرفته می شود .
((variable متفییر : هر مفهوم و یا خصوصیتی است که ارزش های مختلفی را به خود می پذیرد و چیزی که تغییر می کند
انواع متغیر ؛
متغیرکیفی: پژوهشگرتوانایی اندازه گیری آن را ندارد. این نوع متغیرها رانمی توان جمع وتفریق کرد. مانند: جنس، رنگ چشم، شغل
متغیرکمی: متغیری که از نظر کمی تغییرمی کند ومی توان آنها را باهم جمع و تفریق کرد:
الف) متغیر کمی گسسته: اعداد صحیح نامنفی (0،1،2،3) می باشد. مثال: تعداد فرزند، تعداد ضایعه پوستی
ب) متغیرکمی پیوسته: اعداد حقیقی (اعداد صحیح واعشاری)
مثال: سن، مدت زمان بیماری
تعریف سنجش :
- یک مفعول (موضوع با مطلب ) - مثلا : شیر
- با واحدها یا مقیاس هایی - لیتر
- بطور بین ذهنی کم و بیش ملموس باشند
- اندازه گیری شود (بوسیله اعداد)
سطوح سنجش
اسمی: وجود یا عدم وجود
ترتیبی: وجود یا عدم وجود شدت و ضعف
فاصله ای: وجود یا عدم وجود شدت و ضعف میزان شدت و ضعف انتخابی
نسب: میزان شدت و ضغف صفر طلق
روش گردآوری اطلاعات:
مشاهده: گردآوری اطلاعات و شناخت واقعیتها با استفاده از حواس و با توجه و تمرکز مستقیم بر روی موضوع صورت می‌گیرد.در این جا بیشترین حد طبیعی با آزمایش شونده است و کمترین حد کنترل با محقق
آزمایش: گردآوری اطلاعات با ایجاد یک محیط غیرواقعی که به وسیله پژوهشگر ساخته می‌شود و دستکاری در متغیر مستقل تحت کنترل شده، انجام می‌شود. در این روش، گردآوری اطلاعات ممکن است با استفاده از تجهیزات و وسایل مربوطه انجام شود. در این جا کمترین حد طبیعی با آزمایش شونده است و بیشترین حد کنترل با محقق
پرسشنامه: گردآوری اطلاعات از طریق پرسش از آزمودنی درباره موضوع به صورت کتبی انجام می‌شود.در این روش حد کنترل و طبیعی در هر دو می تواند برابر باشد
مصاحبه: گردآوری اطلاعات از طریق پرسش حضوری از آزمودنی درباره موضوع صورت می‌پذیرد.در این روش بستگی به نوع مصاحبه این حد تعریف می شود .
مطالعه: گردآوری اطلاعات از طریق مرور و بررسی سوابق و پیشینه‌های موجود در کتابخانه‌ها یا سایر مراکزاطلاعات و همچنین پرونده‌ها و انواع دیگر وسایل نگهداری اطلاعات انجام می‌گیرد.
انواع نمونه گیری :
- احتمالی یا تصادفی : قابلیت تعمیم دهی یافته ها به جامعه آماری وجود دارد .
- غیر احتمالی یا غیر تصادفی : در پی تعمیم یافته ها نیست چون محقق به دلخواه عمل می کند
- انواع نمونه گیری احتمالی :
- نمونه‌گیری تصادفی ساده: در این روش، عناصر نمونه به صورت تصادفی، مستقیم و در یک مرحله از جامعه‌گزینش می‌شوند. شانس کلیه عناصر برای انتخاب، مساوی است. انتخاب تصادفی می‌تواند با استفاده ازجدول اعداد تصادفی یا به صورت قرعه‌کشی باشد.
- نمونه‌گیری تصادفی یا طبقه‌بندی: در این روش، ابتدا جامعه به طبقات یا قسمتهای همگن و دو به دو سازگارتقسیم می‌شود و آنگاه نمونه‌های تصادفی ساده از طبقات انتخاب می‌شوند.
- نمونه‌گیری خوشه‌ای: در این روش، جامعه به گروهها یا خوشه‌هایی از عناصر تقسیم و نمونه‌ای احتمالاتی ازخوشه‌ها انتخاب می‌شوند و تمام عناصر خوشه‌های انتخاب شده در نمونه منظور می‌شود. این نوع‌نمونه‌گیری می‌تواند یک مرحله‌ای باشد یا به صورت چند مرحله‌ای انجام پذیرد.
- نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک: در این روش، با نظم خاص و روشی منظم نمونه ها انتخاب می شوند .
- نمونه گیری غیر احتمالی : نمونه‌گیری انتخابی یا ارادی ‘ گروهی و سهمیه ای : در این روش، عناصر نمونه براساس قضاوت پژوهشگر و به صورت غیرتصادفی و غیراحتمالاتی برگزیده می‌شوند.
با سپاس و تشکر از افق دیدگاه و زحمات سیستماتیک بی شائبه و گرانسنگ جنابعالی و استفاده از سایر آثار ارزشمند آن بزرگوار